Varsoviae nata
per rete divulgata
ad omnia scitu digna spectans

Martis die 19 mensis Martii 2024
AD NOVAM SEDEM:


Hae paginae nunc caducae sunt. Novam sedem Ephemeridis visitate, HIC:



Prima
Nuntii
Acta
Crater nugarum
Miscellanea
In orbe
Politica
Scientiae
Valetudo & medicina
Athletica
Oeconomia
Homines
Socialia
Percontatio
Religio
Opiniones
Insolita
Chronicae
Epistula Leonina
Sanctus
Matterae
In Tempore "Coronario"
Cultura
Historia
Biographiae
Cinemata
Libri
Cultus Civilis
Poesis
Ellenica
Gnomon
Otium
Ars vivendi
Periegetica
Crucigramma
Hebdomada aenigmatum
facetiae
Fabulae
Holmesiaca
Detector Vacca
Narrationes
Superbia & odium
Crabatus
Varia
Vita Latina
Textus varii
Scholastica
Epistulae lectorum
Tempestas
Qui simus
Archiva
Annus 2021
Annus 2020
Annus 2019
Annus 2018
Annus 2017
Annus 2016
Annus 2015
Annus 2014
Annus 2013
Annus 2012
Annus 2011
Annus 2010
Annus 2009
Annus 2008
Annus 2007
Annus 2006
Annus 2005
Annus 2004

CRABATUS
SIVE MOLENDINUM SATANICUM
Fabula Otfridi Preußler a Nicolao Groß in Latinum conversa


Crabatus V
CRABATUS SIVE MOLENDINUM SATANICUM (V)

Vir pennâ galli instructus

Molendînum Uliginis Coselianae instructum erat septem molariis. Sex adhibebantur continuo, unum numquam; itaque eundem vocavere molarium mortuum. Quod situm erat in cellâ molitoriâ extremâ. Primo Crabatus putaverat ibi fortasse dentem pectaculi esse diffractum aut axem transmissorium esse cuneatum aut quamcumque aliam partem machinamenti esse defectam – tum quodam mâne in coassatione, sub molarii mortui effundibulo, scopans invênit aliquantulum farinae. Intentius aspiciens invênit etiam in mylothecâ vestigia farinae recentis, quasi eadem, cum post opus extrinsecus pulsaretur, non satis esset purgata.

Num nocte praeteritâ molitum esset molario mortuo? Si ita, necessario hoc factum esse clam, illo tempore, quo omnes dormirent. Nonne omnes hac nocte dormivissent, tam artê firmêque quam puer ipse?

Crabato subiit pueros molitorios hodie ientaculum sumpturos apparuisse faciebus pallidis, oculis concavis, nonnullos furtim oscitavisse; nunc hoc Crabato visum est perquam suspiciosum.

Puer curiosus per scalas ligneas ascendit ad suggestum, unde grana molenda saccatim infunduntur in infundibulum, e quo deinde per lancem quassabilem intercurrunt lapidibus molaribus. Si infunditur, numquam impediri potest, ne nonnulla grana cadant praeter infundibulum, - at contra Crabati opinionem sub infundibulo nulla posita erant grana. Istae res in suggestu disiectae, quae primo aspectu visae erant silices: secundo apparuerunt esse dentes – dentes et fragmenta ossium.

Puer horrore perfusus clamaturus sonum edidit nullum.

Subito Tonda post eum stetit. Quem venientem Crabatus non audiverat. Nunc Tonda pueri manum apprehendit. „Heus Crabati, quid vis ibi supra? Descende, antequam deprehendêris a Magistro – et obliviscere ea quae vidisti. Audin’, Crabate – ista obliviscere!"

Deinde Tonda Crabatum per scalas deduxit; et vix puer asses cellae molaris pedibus tetigerat, cum omnia, quae hôc mâne erat expertus, est oblîtus.

Alterâ parte dimidiâ mensis Februarii frigora facta sunt acria. Itaque socii omni mâne debuerunt glaciem catarractae obductam dolabrîs perfringere. Nocte, rotâ molari quiescente, aqua in vatillis gelu mutata erat in crustas crassas: eae quoque erant decidendae, antequam licebat expedire machinamentum molare.

Periculosissima erat glacies fundi, quae eccrescebat e fundo canalis. Ut impedirent, ne rota molaris hac glacie sisteretur, interdum duo socii debebant descendere rotamque dolabris a glacie liberare – nemo cupiebat hunc laborem exanclare. Tonda autem severê curabat, ne quis hunc laborem subterfugeret. At cum ordo vocaret Crabatum, ipse Tonda descendit in canalem – dicens istud ne faceret puer, îdem tali labore ne quid detrimenti caperet. Ceteri assenserunt, Kito tantum, ut solebat, obmurmuravit, necnon Lysco: „Detrimenti" inquit „omnis aliquid faciet, nisi attenderit."

Incertum est, num forte an consulto hoc acciderit: ipso eodem momento temporis praetervênit Iuro stultus, utrâque manu situlam pabuli porcarii gerens; Lysconem praeteriens caespitavit; quo factum est, ut ille offusus superabundaret foetidis epulis porcorum. Lysco exsecrabatur, Iuro eum obsecrans affirmabat se ipsum sibi velle alapam ducere, quod tam ineptê se gessisset.

„Eheu" Iuro inquit „animo fingo, quantus foetor tibi futurus sit proximis diebus – et istud factum est meâ culpâ, meâ maximâ culpâ... vae, vae, vae tibi, Lysco, vae, vae, vae! Ne aegrê feras, rogo te multimodîs, miseret me etiam miserorum porcellorum!"

Crabatus nunc saepius cum Tondâ aliisque catulastris in silvam evehebatur ad arbores caedendas. Cum crassis vestimentis obvoluti in sclodiâ sedebant, pulte matutinâ ingurgitatâ, mitellis pelliciis fronti extremae impressis, Crabatus tam iucundê se habebat, ut putaret ne ursum iuvenem quidem melius se posse habere.

Arbores, quas caedebant, ipsis locis a ramis privabantur, decorticabantur, ad aptam longitudinem recidebantur, construebantur, satis laxê, lignis transversis interpositis, ut vento bene perflarentur, antequam hieme venturâ transportarentur ad molendinum, ubi dedolando fierent trabes aut serrando tabulae assesque.

Ita septimanae transibant, quin vita Crabati multum novi fieret. Nonnulla autem, quae circumcirca fiebant, Crabato videbantur mira. Alienum erat numquam homines advenire molendînum, qui emerent farinam. Num idem ab agricolis propinquis vitaretur? Tamen molaria operari diem de die, grana infundibulîs infundi, mŏli hordeum et avenam necnon fagopyrum.

Num far et farina, quae diurno tempore e mylothecis currerent in saccos, nocturno remutarentur in frumentum? Crabato talia videbantur reverâ fieri posse.

Primâ mensis Martii septimanâ exeunte tempestas raptim mutata est. Flare coepit ventus occidentalis, quo caelum abundê obnubilaretur. „Nix" Kito inquit mussitans, „est casura. Quod sentio ossibus meis." Reverâ aliquantulum ninxit, plumis crassis, aqueis; deinde guttae illis sunt interiectae, nix transiit in imbrem, ut plueret urceatim.

Andreas Kitoni: „Heus Kito" inquit „oportet colas calamîtên: ossibus nulla iam fides est".

En tempestatem spurcatissimum! Imbres rapidi, procellis proiecti, nix autem et glacies subsitae liquescebant, ut piscina molendîni augeretur periculosê. Necesse erat illos foras ire in loca umida, ut catarractam densarent et postibus firmarent.

Num catarracta fluctibus esset restitura?

Crabatus cogitavit: „Si iste imber cadere perrexerit, nos intra triduum cum molendîno submergemur."

Vespere autem diei sexti imber est finitus, compage nubium diruptâ per pauca momenta temporis silva nigra, madidissima excanduit sole vespertino irradiata.

Nocte sequenti Crabatus somnio territus est: Incendium excitatum esse in molendîno. Molendinarios de saccis stramenticiis prosiluisse, strepentes scalis raptim descendisse; at se ipsum, Crabatum, in camâ prostratum esse tamquam caudicem, non potuisse e loco moveri.

Iam in compage molendîni striduisse flammas, iam faciei insiluisse scintillas priores – tum subito surrexit clamore sublato.

Oculos fricavit, oscitavit, circumspexit. Ecce – repente obstupefactus est, oculis suis diffidens. Heus catulastri ubi essent?

En saccos stramenticios vacuos et relictos – properê videbantur relicti esse: stragula raptim reversa, lintea divoluta. Hîc iacca lanea in pavimento, ibi mitella, focale, cingulum – quae omnia bene conspiciuntur lucernâ rubrâ ante fenestram fastigii coruscante ...

Num reverâ in molendîno fieret incendium?

Crabatus subito excitatissimus fenestram raptim aperuit. Proclinatus conspexit plaustrum in molendîni propatulo stans, graviter oneratum, tegumento tumido, pluviâ denigrato, cui adiuncti erant sex equi, omnes sex colore nigerrimo. In sellâ aurigae sedebat aliquis collari paenulae sursum retorso, petaso fronti admoto, iste etiam erat colore nigerrimo. Exceptâ pennâ galli, quam gerebat petaso affixam – ista lucebat ruberrimê. Quae flamma similis vento flagrabat: modo gliscens, repente et acriter, modo subsidens, quasi exstingueretur. Ista penna tam vehementer lucebat, ut propatulum appareret lumine fragranti.

Socii molinarii inter domum et plaustrum obtectum huc illuc properabant, saccos deponebant, in cellam molarem trahebant, denuo accurrebant. Hoc faciebant tacitê atque rapidissimê. Nulla acclamatio, nullum maledictum, nihil nisi catulastrorum anhelatio – et interdum vecturarius curabat, ut flagro resonante capitibus propinquissimo aëra agitatum sentientes illi laborarent studio etiam acriore.

Necnon studebat ipse Magister. Îdem, qui alioquin numquam in molendîno ullo modo laboraret, qui numquam digitum moveret ad opus faciendum: hac nocte collaboravit. Magister cum aliis laborabat certatim et durissimê, quasi accepturus esset salarium.

Semel operâ breviter interruptâ evasit in tenebras – nequaquam, ut requiesceret - quod Crabatus suspicatus est – sed ut cursitaret ad piscinam molendîni ibique postibus remotis catarractam recluderet.

Tum aqua in fossam molendini proiecta est, torrens affluxit, in canalem scaturiens se proripuit. Itaque rota molaris coepit torqueri gemiscens; lentius accelerata est, deinde vegetê currebat. Nunc necesse erat molaria incipere expediri fremitu fusco, sed unum tantum est expeditum – id autem sono, qui erat puero alienus. Qui sonus videbatur venire ex angulo molendîni extremo, fremitus et crepitatio strepitans, cui intermiscebatur absona quiritatio, mox transiens in fuscum ululatum, quo aures torquerentur.

Crabatus molarium mortuum recordatus sensit se horripilare.

Interim infra opera continuabatur. Plaustrum obtectum exoneratum est, deinde socii molinarii paulisper vacaverunt – sed paulo post denuo incohatus est durus labor: nunc sacci e domo trahendi erant ad plaustrum. Quaecumque illi sacci antea continuerant: ea nunc reportabantur mŏlĭta.

Crabatus saccos numeraturus obdormivit. Primo gallicinio experrectus est rotis plaustri strepitantibus. Puer modo conspexerat alienum illum flagro crepitante pervehi prata umida, versus silvam – et mirum dictu: plaustro graviter onerato in graminibus vestigia relicta sunt nulla.

Aliquantulo post catarracta est clausa, rota molaris currere desiit. Crabatus furtim ad sedem suam recessit stragulumque capiti obduxit. Socii molinarii per scalas ascendebant titubantes laborando lassati et fatigati. Tacitê petiverunt cubilia sua, Kito tantum aliquid murmuravit de noctibus novilunii ter exsecrabilibus laboribusque infernalibus.

Postridie mâne Crabatus fatigatus vix surgere poterat, caput ei dolebat, stomachus erat infirmus. Ientaculum sumens aspectabat socios molinarios: qui erant somniculosi somnoque non satiati. Iidem morosi pultem degluttiebant. Ipse Andreas non paratus erat ad iocandum; qui duris oculis in patinam despiciens sonum êdebat nullum.

Ientaculo facto Tonda puerum seorsim ductum sic allocutus est:

„Tune male dormivisti?"

„Aliquatenus" Crabatus inquit „Mihi quidem non erat laborandum, equidem nil feci nisi vos aspectavi. At vos! – Quare me non expergefecistis, cum alienus ille plaustro advênit? Haud scio an me non excitaveritis, ut hoc me celaretis – similiter ac tot res, quae fiunt in molendîno, vos cavetis ne ego noscam. At ego neque caecus sum neque surdus – praesertim non sum baceolus atque vacerrosus, talis homo nullo modo sum!"

„Nemo" Tonda inquit „hoc contendit".

„At vos" Crabatus magnâ voce inquit „sic ipsos geritis! Vos mecum luditis muscam aeneam – quare tandem istum lusum non finitis?"

„Omnia" Tonda tranquillê inquit „egent tempore praescripto. Mox experiêris, qualis sit Magister et quale sit hoc molendînum. Hic dies et haec hora opinione tuâ sunt propinquiores: hoc tempus exspecta patienter."


Tonda (Daniel Brühl, a dextris), amicus Crabati (David Kross) unicus, studet eum adiuvare.

VERBA RARIORA VEL RECENTIORA

assis, -is m. – Bohle, Diele

axis *trānsmissōrius – Antriebswelle. cfr ital. asse di trasmissione.

calamītēs, -ae m. – Laubfrosch. PLIN.nat.32,122; 32,70; 32,139. cfr Helmut Leitner, Zoologische Terminologie beim Älteren Plinius, Hildesheim (Verlag Dr.H.Gerstenberg) 1972, p.65, s.v. calamites: „...Während Aristoteles keinerlei Froscharten unterscheidet, erwähnt Plinius 32,122 einen Frosch, den die Griechen „calamites" nennen, weil er sich im Röhricht und auf Büschen aufhält: „Quidam ex ea rana, quam Graeci calamiten vocant, quoniam inter harundines fruticesque vivat, minima omnium et viridissima..." Nach diesen Angaben kann nur ein Laubfrosch (Fam. Hylidae) gemeint sein, und zwar der Europäische Laubfrosch, Hyla arborea; er ist das kleinste Mitglied seiner gesamten Verwandtschaft in Europa. ..."

canalis, -is m. – Gerinne. cfr Johann Georg Krünitz, Oeconomische Enzyklopädie (1773-1858), http://www.kruenitz1.uni-trier.de/xxx/g/kg01614.htm: „Gerinne [das], ein durch die Kunst verfertigter Canal, in welchem das Wasser in einen engern Raum gebracht wird, und daher stärker fließet. Imgleichen, in weiterer Bedeutung, ein jeder kleiner Canal oder Graben, worin das Wasser rinnet, dergleichen die Gerinne in dem Berg= und Hüttenbaue, in den Salzwerken zum Behuf der Sohle u. s. f. sind. ... Insonderheit versteht man, bey dem Wassermühlen=Bau, unter Gerinne denjenigen Canal, durch welchen das über den Fachbaum fallende Wasser gegen das Mühlrad zufließt. Man theilt es gemeiniglich in das Mahlgerinne und in das wüste Gerinne. Das Mahlgerinne ist dasjenige, worin die Mühlräder hängen und von dem Wasser umgetrieben werden. Diesem liegt das wüste Gerinne zur Seiten, welches letztere dazu dient, daß man, wenn das Wasser überflüssig vorhanden ist, durch Aufziehung des Schutzbretes selbiges dahindurch kann vorbey fließen laßen. Hat hingegen die Mühle nicht Wasser genug, so kann durch Zusetzung des Schutzbretes das Wasser in das Mahl=Gerinne stärker fließend gemacht werden. Ein Gerinne an den Mühlen und Teichen, welches, wenn das Wasser im Ueberflusse vorhanden ist, aufgehoben wird, damit es frey abfließen könne, ohne das Wasser zu berühren, wird ein Freygerinne, Freylauf oder Freyschutz genannt."

catarracta, -ae f. – Schleuse, Stauwehr (PLIN.ep.10,61).

cella molāris – Mahlstube

coassātiō, -ōnis f. – Bodenbretter, Bretterboden

cuneārī, -or, -ātum – sich verkeilen. Angl. become wedged/ lodged. SEN.ep.118,16 lapis...qui latera inclinata cuneavit et interventu suo vinxit. PLIN.nat.16,206 si quid cuneandum sit. – (sensu translato) QUINT.Inst.4,3,4 eo vel maxime illustrari...orationem, sed, si cohaeret et sequitur, non, si per vim cuneatur.

dēns, dentis m. – Zapfen (pars pectāculī).

*effundibulum, -ī n. – Auslauf

fāgopŷrum, -ī n. – Buchweizen

far, farris n. – Schrot

glaciēs fundī – Grundeis

grāna molenda – Mahlgut

īnfundibulum, -ī n. – Schütte (trichterförmige)

lanx quassābilis – Rüttelschuh. LUCAN.6,22 munimen nullo quassabile ferro. cfr Otto Lueger: Lexikon der gesamten Technik und ihrer Hilfswissenschaften, Bd. 7 Stuttgart, Leipzig 1909., S. 529: „Rüttelschuh oder Schüttelschuh, Einrichtung zum gleichmäßigen Eintragen des Gutes, z.B. eine zwischen dem Zulauftrichter und dem Läuferauge eines Mahlgangs (s.d.) hängende, gegen die Wagerechte geneigte flache Schale, die das Mahlgut aus dem Zulauftrichter empfängt und es vermöge einer ihr erteilten Schüttelbewegung in gleichmäßigem Strahle in das Läuferauge streut."

lignum trānsversum – Querholz

māchināmentum molāre – Laufwerk, Mahlwerk

molārium, -ī n. – Mahlgang

molere, -ō, -uī, -itum, (crassē) – schroten

musca aënea sive myinda, -ae f. – Blindekuh. Lusus puerilis absconsorius. Verba Graeca, v. LIDDELL-SCOTT, Greek-English Lexicon, p.1151: „μυίνδα παίζειν, play at χαλκῆ μυῖα, POLLUX grammaticus 9,110,113, Hsch.; id.ibid., s.v. μυῖα II. χαλκῆ μυῖα a game like blindman’s-buff, Id.9a, Poll.9.123; cfr μυίνδα.“ v.PEXENFELDER, in: http://www.uni-mannheim.de/mateo/camena/ pexen/books/ pexenfelderindices_2.html: „musculus, bilinder Maus spielen / musca aenea, myinda".

*mylothêca, -ae f. – Mahlkasten.

+pectāculum, -ī n. – Kammrad. cfr Deutsches Wörterbuch von Jacob GRIMM und Wilhelm GRIMM. 16 Bde. [in 32 Teilbänden]. Leipzig: S. Hirzel 1854-1960. -- Quellenverzeichnis 1971. KAMMRAD, n. mhd. kamprat, mnl. camrat hor. belg. 10, 243, nnl. kamrad, rad mit einem kamme (sp. 103), zapfen, zähnen mit denen es bewegend in ein anderes rad eingreift; bei FRISCH nur dann wenn 'die zähne neben heraus stehen am umfang des rades', er meint senkrecht auf die peripherie (kronrad), bei ADELUNG aber auch wenn die zähne in der verlängerung der radien stehn (stirnrad): kamprad pectaculum, cariobulla. voc.

Mittelhochdeutsches Handwörterbuch von Matthias LEXER. Zugleich als Supplement und alphabetischer Index zum Mittelhochdeutschen Wörterbuche von Benecke-Müller-Zarncke. Nachdruck der Ausg. Leipzig 1872-1878 mit einer Einleitung von Kurt Gärtner. 3 Bde. Stuttgart: S. Hirzel 1992. kamp-rat N. stn. (v. II. 560a) kammrad in der müle LS. TUCH. 122,15. 317,1. pectaculum kamp-, kampf-, kamrat DFG. 418c. n. gl. 283b.

rota molāris – Mühlrad (Ge.1882 s.v.)

*saccātim (adv.) – sackweise; cfr Descriptions of New Species of New Zealand Hepatics. By Th. Herzog, Professor of Botany, Jena University, Transactions and Proceedings of the Royal Society of New Zealand 1868-1961, http://rsnz.natlib.govt.nz/volume/rsnz_65/rsnz_65_00_003310.html:

Androecea in caule ramisque mediana, plurijuga, bracteis conniventibus, margine antico basali saccatim involuto, sacculo retortiformi, sub apice angustato, ... cfr http://www.archive.org/ stream/iconesplantarumf04haya/ icones plantarum f04haya_djvu.txt: "Icones plantarum formosanarum nec non et contributiones ad floram formosanam : or, Icones of the plants of Formosa, and materials for a flora of the island, based on a study of the collections of the Botanical survey of the Government of Formosa": Stamina ad apices coronae loborum affixa, filamentis brevissimis ; antherae dorsifixae, basi saccatim productae, 3 mm. longae. Pistillum corona occlusum ...

scālae, -ārum f.pl. – Staffeln

sclōdia, -ae f. – Schlitten

suggestus, -ūs m. – Bühne

tabula, -ae f. – Brett

trabs, trabis f. – Balken

vatillum, -ī n. (rotae molāris) – Schaufelkehle

De molendinis aquaticis refertur in Encyclopaedia Wikipediana:

http://de.wikipedia.org/wiki/Wasserm%C3%BChle

Ecce molarium et lancem quassabilem in brevi cinemate interretiali quod sequitur:

http://www.muehle-heiligenrode.de/mahlgang.htm

De vetustis molendinis aquaticis Latine refert Conradus Gruter, in opere, quod inscribitur: DE AQUARUM CONDUCTIBUS, MOLENDINIS ALIISQUE MACHINIS ATQUE AEDIFICIIS. Conradus Gruter vixit saeculo sesquimillesimo (opera praecipua fecisse refertur annis a.1391-1425). Opus illud per longum tempus cum incerti auctoris fuisset, a.2006 demum attributum est Conrado Grutero. Idem liber machinarum habetur pro „tractatu mechanico Europae occidentalis omnium vetustissimo". Conradus fuit filius familiae braciatorum (Bierbrauer), quae habitavit in oppido Werden ad Rurinnam fluvium sito. Verisimile est eum frequentasse ibidem scholam Latinam monasterii Benedictinorum. Conradus illud opus machinarum a.1424 in urbe Venetiarum scripsit mandatu Erici VII., regis Daniae et Norvegiae et Suetiae, Ducis Pomeraniae. Tribus in partibus operis explicantur cum alia tum molendina aquatica construenda, qualia iam illo tempore exstabant, velut in oppido Werden.

Editio operis Gruteriani

  • De machinis et rebus mechanicis; ein Maschinenbuch aus Italien für den König von Dänemark. 1393 - 1424 / Konrad Gruter von Werden. Übers., kommentiert und hrsg. von Dietrich Lohrmann - Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana. ISBN 88-210-0786-3

(Proxima pars mox sequetur!)


CRABATUM LATINE REDDIT
NICOLAUS GROSS

LEO LATINUS

http://www.leolatinus.com/


  UTILIA

Bibliotheca Augustana
The Latin library
Latinitas Romana Salesiana
Poesis Latina Hodierna

  VARIA

  SCRIBE NOBIS

 

Latine loqui disce!!


Subnotationes fient
ante finem Septembris.

==============

=============

AMICI EPHEMERIDIS: