HILARIVS PICTAVIENSIS

‘Gallia – inquit Caesar – est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt Belgae, aliam Aquitani, tertiam [ei] qui ipsorum lingua Celtae, nostra Galli appellantur’. In Romanae Galliae parte Aquitanica, verisimiliter in ipsa urbe Pictavis (Poitiers) Hilarius natus est in familia patricia saeculo quarto ineunte. Ludos atque studia cum optime peregisset primum Pictavis, postea Burdigalae (Bordeaux), munere fungens praeceptoris eloquentiae, duxit uxorem, qua mox habuit filiam nomine Abram.

In litteris Latinis optime versatus, ducem suum praecipuum elegit Quintillianum, celebrem illum Hispanum sequacem Ciceronis – fere coaetaneum Ioannis apostoli –, qui Latinam linguam atque culturam exposuerat in opere sub titulo ‘Institutio oratoria’. Quam vero artem Hilarius in hac re consecutus esset, testatus est Hieronymus – itaque iudex expertus nec laudans sine merito –, qui dixit Hilarium esse Rhodanum Latinae eloquentiae.

Cum baptizatus esset anno trecentesimo quadragesimo quinto (345), omnibus Christianis fuit exemplo in pietate atque ardore, qua re nihil est mirum, quod concives Pictavi – episcopali sede vacante – illum elegerunt antistitem. Non solum non restitit uxor amata, sed etiam hortata est eum, ut munus acciperet, a parte sua libenter promittens se quidem eum amare quidem pergere, sed modo sororis et filiae.

Paucis tantum annis potuit assimilare sacram Bibliam et Traditionem, quia Constantius II imperator Orientis, mitioribus favens Arianis sub formula de Christo hómoios tô Patrí – [tantum] similis Patri, anno 350 factus est imperator etiam Occidentis. Quia suam regulam concordiae inter Orientales volebat nunc extendere inter Latinos, omnino strenuos confessores Nicaeni homooúsios – consubstantialis, duas convocavit synodus – priorem anno 353 Arelati (Arles), alteram Mediolani anno 355 –, in quibus plures episcopos flexit ad subscribendam suam formulam, non omnes tamen, quia Dionysius episcopus Treverorum (Trier) perseveravit in fide Nicaena, qua re damnatus est exsilio. Quoniam Hilarius illum defendebat, anno post in synodo Biterriana (Béziers) contendit cum Arelatensi episcopo Saturnino sequente lineam imperialem, quapropter ipse quoque a Constantio damnatus est exsilio in Phrygia, regione fere in medio Byzantio.

Mille fere ducenti dies exsilii inter annos 356 et 360 re ipsa non fuerunt Hilario tempus perditum, quia mox perpolivit suam locutionem Graecam et cognovit theologiam Orientalium plenam controversiis inter illos. Tunc orta sunt eius opera, quae inscribuntur „De Trinitate” et „De synodis [orientalibus]”. Simul tamen Hilarius appropinquavit praeponderanti formulae semi-Arianae ‘similis secundum essentiam (homoioúsios)’ – quam ducibus Basilio Ancyrano et Basilio Caesariensi assumpserant plures episcopi orientales –, propter quod reprehensus est a fideli Nicaeno episcopo Calaritano (Cagliari in Sardinia) Luciferio.

Anno trecentesimo undesexagesimo (359), post synodum Seleucianam – quae una cum Latina synodo Ariminensi (Rimini) confirmavit imperialem regulam hómoios –, Hilarius potuit reverti in Galliam, sed vivente Constantio non cito potuit providere de episcopalibus sedibus concredendis eis, qui agnoscerent dogma Nicaenum. Ob multos conatus in hac re susceptos non solum in Gallia (nondum Francia) sed etiam in Italia septentrionali – potissimum Mediolani –, inditus est ei agnomen Athanasii Occidentis, quod videtur esse acceptabile solum ideo, quod ipse Athanasius senex, anno 362 in synodo Alexandrina, miro modo admisit fautores formulae homoi-oúsios in communionem ecclesialem, non conscius se aequiparare Trium unitatem strictam seu numericam cum illorum mera unitate specifica, quam obtinent e. g. Petrus, Iacobus, Ioannes, sed non tres divinae personae, quae unus sunt Deus.

Scripsit fr. Benedictus Huculak OFM