Portus Pisanus et Triturrita

Iam primum omnium satis constat coloniae novae deducendae causa a Phocide Graeciave in Tusciam parvam manum pervenisse, inde in regionem postea cognominatam Portum Pisanum appulisse. Mare Superum Tusciam alluit et Graeciae nationes vel Phocidis gentes vicum et portum in Arno Ausureque confluentibus condidere. Oppidum iuxta Portum Pisae ab eodem nomine civitate in Elide Graeca et simili loco conlocata appellatum est. C. Plinius Caecilius Secundus et M. Tullius Cicero conditores sacra fecisse graeco ritu in Pisana civitate tradunt, priorque Pelopem eius religionis auctorem nominavit.

Antiquus Portus Pisanus mercatorum emptorumque frequentia celeberrimus factus est, sic ut 'secundus' post Ostiam ab historicis antiquis nominaretur; sicut Ostia, portus Pisanus navigatione per flumina et mare Tyrrenum indeque mercatura frui poterat. In area Calambrone hodie cognominata, tempore antiquo Cala Liburna inveniri Liburni civitatis origines potest. Rutilius Namatianus, in De reditu sic de Portu Pisano et Triturrita dicit:

Inde Triturritam petimus: Sic villa vocatur,

quae latet expulsis insula paene fretis;

namque manu iunctis procedit in aequora saxis,

quique domum posuit, condidit ante solum.

Contiguum stupui portum, quem fama frequentat

Pisarum emporio divitiisque maris.

Mira loci facies: Pelago pulsatur aperto,

inque omnes ventos littora nuda patent;

non ullus tegitur per bracchia tuta recessus,

Aeolias possit qui prohibere minas,

sed procera suo praetexitur alga profundo

molliter offensae non nocitura rati,

et tamen insanas cedendo interrigat undas

nec sinit ex alto grande volumen agi.

Scripsit Lucia Niccolini