IUDEX PACIS

Robert van Gulik, Iudex Di et monasterium obsessum (Sędzia Di i nawiedzony klasztor). Domus editoria PIW, Varsoviae 2006.

Annis 1984-87, cum sinologiae disciplinae studebam in Universitate Varsoviensi, non tam multos libros in terris occidentalibus editos - praeter hos fortasse, qui iam ante tempus communisticum adportati erant - in bibliotheca departamenti linguarum orientalium habuimus. Unus tamen, quo nescio quomodo potiri quivimus, erat Roberti van Gulik Sexual Life in Ancient China, quem sicut bibliam legere solebamus omnes tam artes Veneris quam disciplinas exotericas colentes. Ut saepe tamen fit, plus etiam quam rebus ab eo descriptis, fascinatus legendo sum ab ipso auctore vitaque eius. Ecce puer 12 annos natos, qui consilium capit linguam Sanscriticam et paulo post Sericam studere! Ecce Regni Batavici legatus 25 annorum, qui, labore diurno diplomatico peracto, tabernas librarias Tokiae perscrutatur, veteres fabellas investigatorias (Anglice: detective stories) inveniens (quod genus litteraturae popularis maxime saeculis XVII-XIX in Sinis florebat) et iis perlectis constituit ipsum auctorem talium fieri. Ecce homo occidentalis, cui secreta culturae terrarum orientalium, vix earum ipsis incolibus nota, late aperiebantur. Ecce collector picturarum "aquae et ventis", qui ipse penicillo sepia tincto more Serico scite pingere solebat...

Maximo ergo cum gaudio, 20 annos post primum meum cum van Gulik conventum, inveni modo in libraria quadam Varsoviensi primam a serie fabellarum investigatoriarum eius Polonice reddendarum in luce iam editam, at narrationem de iudice pacis Di rebusque, quae passus sit in monasterio taoistico obsesso, tempore unius noctis inhausi.

Quis est iudex pacis? In Sinis imperialibus investigator publicus, qui homines sceleratos quaeritur, apprehendit, saepe etiam ipse in foro reos esse probat, at, ubi leges ipsae iustitiam inducere nequeunt, ipse poenam exercet. Cuius in potentia etiam in tormenta reos dare, ut probationem impetret. Sicut investigatoribus Europaeis 'deductio' aut 'parvae cellae cinereae' instrumentum, ita iudici Di intuitus. Eius usu saepe reum recognoscit, clam sequitur, res ad probationem in foro monstrandam colligens. Fit tamen non semel, ut etiam iudicis Di intuitio deceptoria sit, fiant etiam et scelerati eodem gladio bene luctantes...

Iudex Di re vera vixit saeculo septimo post Christum natum (630-700), tempore ergo, cum in Sinis dynastia Tang regnabat, nominabatur Di Renjie, at postea investigator omnium aetatum optimus a plebe Sinica, cui in nundinis de rebus ab eo gestis aoides cantaverunt, tenebatur.

Ultimis exemplis litteraturae investigatoriae occidentalis nitens addidit van Gulik iudici Di adiutorem; en vobis doctor Watson vel capetanus Hastings Sericus - Tao Gan. Non tamen arte medicinali nec militari antea fungebatur ille, nam fur erat communis, ab ipso Di olim apprehensus, deinde ad mores bonos colendos gradatim reductus. Scientia vetus Tao Gan saepe tamen ipsi Di prodest - sicut Holmes aut Poirot, investigatori Di interdum necesse est hoc vel illud claustrum sine clave aperire. Aliter quam investigatores Europaei, Di, quamquam saepissime ratione pura ductus, interdum adiuvatur quoque a somnis, visionibus inopinatis necnon fortasse larvis mortuorum...

Una autem in re, et iuste, van Gulik ordinem fabellarum investigatoriarum Sinensium a maioribus eorum traditum revertit: in Imperio enim Medio criminis reus, quis vere sit, iam in prima libri pagina, non, sicut apud occidentales, in ultima vel saltem paenultima detegitur. Quod Europaeis Americanisque gustatu nimis moleste sine dubio esset.

Scripsit Stanislaus Tekieli