Dicta imperatorum

Augustus, in extremo limine vitae narratur familiares rogavisse (Suet. Vita Divi Augusti, 99) “ecquid iis videretur mimum vitae commode transegisse”. Ut translatio theatri impleretur more histrionum confectis ludis scaenicis ferunt eum dixisse: εὶ δέ τι
Ἐπεὶ δὲ πάνυ καλῶς πέπαισται, δότε κρότον
Καὶ πάντες ἡμᾶς μετὰ χαρᾶς προπέμψατε.

Nero moriturus, cum eius fatum assignatum esset, dictitabat (Suet. Vita Neronis, 49): “ Qualis artifex pereo!” Cum mortem sibi consiscere non posset, modo auxilium moriendi petebat, modo de ignavia sua deplorabat clamans : “Vivo deformiter, turpiter - οὐ πρέπει Νέρωνι, οὐ πρέπει - νήφειν δεῖ ἐν τοῖς τοιούτοις - ἄγε ἔγειρε σεαυτόν.'. Iamque equites appropinquabant, quibus praeceptum erat, ut vivum eum adtraherent. Quod ut sensit, trepidanter effatus : 'Ἵππων μ᾽ ὠκυπόδων ἀμφὶ κτύπος οὔατα βάλλει' (Il. x, 535) ferrum iugulo adegit iuvante Epaphrodito a libellis”.

Duplex exemplum imperatorum ostendit tanta peritia ex consuetudine eos, nihilominus doctos Romanos, Graece locutos esse ut facere non possent quin etiam in extremo tempore vitae dicta Graecorum neglegerent.

Ave, Caesar, morituri te salutant. Traditum est gladiatores ante pugnam salutare imperatorem solere mortem ad suscipiendam promptos; re vera locutio gigni videtur a iucunda narratiuncula Suetonii (De vita Caesarum, 5,21) de ficta pugna navali apparata ab imperatore Claudio: “ Quin et emissurus Fucinum lacum naumachiam ante commisit. Sed cum proclamantibus naumachiariis: "Have imperator, morituri te salutant!" Respondisset: "Aut non," neque post hanc vocem quasi venia data quisquam dimicare vellet, diu cunctatus an omnes igni ferroque absumeret, tandem e sede sua prosiluit ac per ambitum lacus non sine foeda vacillatione discurrens partim minando partim adhortando ad pugnam compulit. Hoc spectaculo classis Sicula et Rhodia concurrerunt, duodenarum triremium singulae, exciente bucina Tritone argenteo, qui e medio lacu per machinam emerserat”.

Casus etiam a Cassio Dione (Hist. Rom. 60, 33, 4) similiter sed brevius relatus est:

“οἱ δὲ δὴ ναυμαχήσοντες θανάτῳ τε [δὴ] καταδεδικασμένοι ἦσαν καὶ πεντήκοντα ναῦς ἑκάτεροι εἶχον, οἱ μὲν ῾Ρόδιοι οἱ δὲ Σικελοὶ ὀνομασθέντες. καὶ τὸ μὲν πρῶτον συστραφέντες καὶ καθ' ἓν γενόμενοι Κλαύδιον ἅμα προσηγόρευσαν οὕτω “χαῖρε, αὐτοκράτορ· οἱ ἀπολούμενοί σε ἀσπαζόμεθα·” ἐπεὶ δὲ οὐδὲν σωτήριον εὕροντο, ἀλλὰ ναυμαχεῖν καὶ ὣς ἐκελεύσθησαν, διέκπλοις τε ἁπλοῖς ἐχρήσαντο καὶ ἥκιστα ἀλλήλων ἥψαντο, μέχρις οὗ καὶ ἀνάγκῃ κατεκόπησαν”.

Scripsit Lydia Ariminensis